Een leven lang leren is tegenwoordig de norm. En dat vraagt in het onderwijs om een frisse blik op loopbaanbegeleiding, waarbij niet het invullen van keuzes, maar het ontdekken centraal staat. Niemand kan dat beter uitleggen dan Marinka Kuijpers, hoogleraar Leeromgeving en leerloopbanen in het (v)mbo aan de Open Universiteit.
Wat is de rol van de docent in loopbaanleren?
Bij loopbaanleren is een mentor of loopbaancoach onmisbaar. Deze coach voert loopbaangesprekken waarin leerlingen reflecteren op hun ervaringen en leren de rode draad in hun loopbaan te ontdekken. Maar niet alleen de mentor is belangrijk. Alle docenten hebben een rol. “Je kunt als docent niet zeggen: dat is iets van de mentor,” stelt Marinka. Docenten moeten anders leren kijken. Zij bieden leerlingen waardevolle input door te zeggen: “Dit doe je goed, probeer dat eens.” Op die manier wordt loopbaanleren een dialoog, niet een monoloog.
Hoe organiseer je loopbaanbegeleiding?
“Ik kan me voorstellen dat je leerlingen vanaf het begin of langzamerhand een eigen loopbaandossier laat bijhouden.” In dit dossier verzamelen leerlingen feedback, ervaringen, en reflecties. De conciërge ziet wat en zegt: dit heb je goed gedaan, dit is iets voor in jouw loopbaandossier. Marinka benadrukt dat het belangrijk is om leerlingen zelf verantwoordelijkheid te geven. “Laat ze nadenken over de stappen die ze zetten. Nu wordt vaak alles voorgekauwd door de school. Dat is ook wel makkelijk, dan kun je als leerling zeggen: dat doe ik niet of wel. Daarmee leer je een beroep, maar je leert niet jezelf te handhaven in een dynamische arbeidsmarkt.”
Wist je dat … je leerlingen met de Tumult LOB-leermiddelen ook een dossier opbouwen? Door hun hele schoolcarrière voeren ze leuke, uitdagende taken uit: van mensen fotograferen met verschillende beroepen, het bezoeken van een open dag of iemand interviewen over zijn/haar beroep. Met veel zelfstandigheid voor je leerlingen: zij kiezen hoe ze het aanpakken. Lekker praktisch en een mooi startpunt voor de loopbaangesprekken.
Docenten zijn vaak niet opgeleid voor het geven van LOB. Wat is jouw idee hierover?
De lerarenopleiding moet duidelijk hebben dat er een taak is bijgekomen voor docenten: loopbaanbegeleiding is een belangrijk onderdeel van je werk als docent. Ook vraagt het om een cultuurverandering op school, geeft Marinka aan. Teamleiders hebben de belangrijke rol om alle werknemers dit perspectief in te laten zien. Daarnaast is het belangrijk om voor leerlingen duidelijk te maken waarom ze LOB-activiteiten doen en hoe dat bijdraagt aan de keuzes die zij zelf moeten maken. Goede LOB-gesprekken kunnen voor die verbinding zorgen.
Dus het gesprek met de leerling is heel belangrijk?
“Ja, uit ons onderzoek blijkt dat gesprekken op basis van ervaringen bijdragen aan betere keuzes, meer leermotivatie en sterkere loopbaancompetenties. Maar helaas blijft dat gesprek op veel scholen achterwege.” Ervaringen opdoen helpen natuurlijk wel om een beetje gevoel te krijgen wat bij je past, maar zonder die dialoog is het moeilijk om gevoelens of ideeën te verwoorden en te gebruiken bij het maken van keuzes. Leerlingen hebben het gesprek met een begeleider nodig om te reflecteren en woorden te geven aan wat die ervaringen over ze zeggen.
Wat moet je vooral niet doen tijdens een loopbaangesprek?
“Laat los dat de leerlingen in het gesprek een beroep moeten kiezen. Het gaat er niet om dat je vraagt naar wat leerlingen al weten.” Loopbaanontwikkeling is niet dat ze weten wat ze kunnen – dat is de uiteindelijke uitkomst. Het gaat er vooral om dat ze leren hoe ze dat kunnen ontdekken. Ga er dus niet vanuit dat leerlingen toewerken naar antwoord op de vraag: ‘wat wil je later worden?’. Vraag niet: welke opleiding moet je daar dan voor doen?, maar vraag: wat vind je daar aantrekkelijk aan? En welke werkzaamheden spreken je aan? Of geef de opdracht om eens drie verschillende mensen interviewen die iets heel anders doen, maar die wel werkzaamheden uitvoeren die jij interessant vindt. Dit helpt om hun beeld van beroepen te verbreden en in lijn te brengen met hun eigen drijfveren.
Tot slot: heb je tips voor het voeren van een effectief loopbaangesprek?
- Houd het klein. Focus op wat de leerling vertelt en vraag door op momenten waarop emoties zichtbaar worden. Daar ligt vaak de kern van wat hen drijft. Wees tevreden met elke ervaring die een leerling vertelt. Uit alle ervaringen of dromen die leerlingen hebben is wat te halen.
- Spreek hart, hoofd en voeten aan van leerlingen. Het hart om te achterhalen: wat raakt je? Het hoofd om met hen na te denken over: wat zegt dit over jou? En de voeten om echt stappen te gaan zetten. Zodat het gesprek niet eindigt met: leuk, dan weet je nu dat je creatief bent, maar met een stap om het verder te onderzoeken. Dus: met wie ga je daar dan over praten? Of: hoe ga je jouw creativiteit verder ontwikkelen?
- Reflecteer als docent: ‘Wie heeft er nu iets geleerd van dit gesprek?’. Vraag jezelf na het gesprek af: heeft de leerling nieuwe inzichten opgedaan om nieuwe stappen te kunnen zetten of ben ik alleen zelf beter geïnformeerd?
Lees meer in de blog: Marinka Kuijpers: “Je ontwikkelt je loopbaan niet via een methode”
